1 تدبير وتربيت الهى ، همراه محبّت و رحمت است . (در كنار كلمه ((ربّ))، كلمه ((رحمن )) آمده است .) (ربّ العالمين الرحمن الرحيم2 همچنان كه تعليم نيازمند رحم و مهربانى است ، (الرّحمن علّم القرآن )⁽²⁹⁾ تربيت و تزكيه نيز بايد بر اساس رحم و مهربانى باشد. (ربّ العالمين الرّحمن الرّحيم 3 رحمانيّت خداوند، دليل بر ستايش اوست . (الحمدللّه ... الرّحمن الرّحيم )

تفسير آيه : (4) مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ 
ترجمه آيه : 
(خدايى كه ) مالك روز جزاست .
نكته ها: 
O مالكيّت خداوند، حقيقى است و شامل احاطه و سلطنت است ، ولى مالكيّت هاى اعتبارى ، از

سلطه ى مالك خارج مى شود و تحت سلطه ى واقعى او نيست . (مالك يوم الدين )

O با آنكه خداوند مالك حقيقى همه چيز در همه وقت است ، ولى مالكيّت او در روز قيامت و معاد جلوه

ى ديگرى دارد؛

# در آن روز تمام واسطه ها واسباب قطع مى شوند. (تقطّعت بهم الاسباب )⁽³⁰⁾

# نسبت ها و خويشاوندى ها از بين مى رود. (فلا انساب بينهم )⁽³¹⁾

# مال و ثروت و فرزندان ، ثمرى ندارند. (لا ينفع مال و لا بنون )⁽³²⁾

# بستگان و نزديكان نيز فايده اى نمى رسانند. (لن تنفعكم ارحامكم )⁽³³⁾

# نه زبان ، اجازه عذر تراشى دارد و نه فكر، فرصت تدبير. تنها راه چاره لطف خداوند است كه صاحب

اختيار آن روز است .

O لفظ ((دين )) در معانى گوناگون به كار رفته است :

الف : مجموعه ى قوانين آسمانى . (إ نّ الدّين عنداللّه الاسلام )⁽³⁴⁾

ب : عمل و اطاعت . (للّه الدّين الخالص )⁽³⁵⁾

ج : حساب و جزا. (مالك يوم الدّين )

O ((يوم الدّين )) در قرآن به معناى روز قيامت است كه روز كيفر و پاداش مى باشد. (يسئلون ايّان يوم

الدّين )⁽³⁶⁾ مى پرسند روز قيامت چه وقت است ؟ قرآن در مقام معرّفى اين روز، چنين مى فرمايد: (ثم

ما ادريك ما يوم الدّين . يوم لا تملك نفس شيئا و الامر يومئذ للّه )⁽³⁷⁾ (اى پيامبر!) نمى دانى روز دين

چه روزى است ؟ روزى كه هيچ كس براى كسى كارآيى ندارد وآن روز تنها حكم و فرمان با خداست .

O (مالك يوم الدّين ) نوعى انذار و هشدار است ، ولى با قرار گرفتن در كنار آيه ى (الرّحمن الرّحيم )

معلوم مى شود كه بشارت و انذار بايد در كنار هم باشند. نظير آيه شريفه ديگر كه مى فرمايد: (نبّى ء

عبادى انّى اءنا الغفور الرّحيم . و اءنّ عذابى هو العذاب الاليم )⁽³⁸⁾ به بندگانم خبر ده كه من بسيار

مهربان و آمرزنده ام ، ولى عذاب و مجازات من نيز دردناك است . همچنين در آيه ديگر خود را چنين

معرّفى مى كند: (قابل التَّوب شديد العقاب )⁽³⁹⁾ خداوند پذيرنده ى توبه مردمان وعقوبت كننده ى

شديد گناهكاران است .

O در اوّلين سوره ى قرآن ، مالكيتَ خداوند عنوان شده است ، (مالكِ يوم الدّين ) و در آخرين سوره ،

مَلِكيت او. (ملك النّاس )

پيام ها: 
1 خداوند متعال ، از جهات مختلف قابل عبادت است و ما بايد حمد و سپاس او را به جا آوريم . به خاطر

كمال ذات و صفات او كه (اللّه ) است ، به خاطر احسان و تربيت او كه (ربّ العالمين ) است و به خاطر

اميد و انتظار رحم و لطف او كه (الرّحمن الرّحيم ) است و به خاطر قدرت و هيبت او كه (مالك يوم الدّين ) است .

2 قيامت ، پرتوى از ربوبيّت اوست . (ربّ العالمين ... مالك يوم الدين )

3 قيامت ، جلوه اى از رحمت خداوند است . (الرّحمن الرّحيم مالك يوم الدين )

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم ) در آغاز سوره ، رمز آن است كه مطالب سوره ، از مبداء حقّ و مظهر رحمت نازل شده است .2 ( بسم اللّه الرّحمن الرّحيم ) در آغاز كتاب ، يعنى هدايت تنها با استعانت از او محقّق مى شود.⁽²⁰⁾3 ( بسم ا للّه ) كلامى كه سخن خدا با مردم وسخن مردم با خدا، با آن شروع مى شود.4 رحمت الهى همچون ذات او ابدى و هميشگى است . ( اللّه الرّحمن الرّحيم )5 بيان رحمت الهى در قالب هاى گوناگون ، نشانه ى اصرار بر رحمت است . (هم قالب ((رحمن ))، هم قالب ((رحيم ))) ( الرّحمن الرّحيم )6 شايد آوردن كلمه رحمن و رحيم در آغاز كتاب ، نشانه اين باشد كه قرآن جلوه اى از رحمت الهى است ، همانگونه كه اصل آفرينش و بعثت جلوه لطف ورحمت اوست