ما براى پى بردن به حقّانيّت دعوت يك مدّعى نبوّت، يا كذب و دروغ او، راه ديگرى غير از مطالبه «اعجاز» نيز داريم كه اين خود دليل زنده ديگرى براى رسيدن به هدف مى تواند باشد، و آن بررسى قرائن زير و جمع آورى مجموعه اى از آن است:

1- خصوصيّات اخلاقى و سوابق اجتماعى

2- شرايطى كه بر محيط دعوت حاكم است

3- شرايط زمانى

4- محتواى دعوت

5- برنامه هاى اجرائى و وسائل وصول به هدف

6- ميزان اثرگذارى دعوت در محيط

7- ميزان ايمان و فداكارى دعوت كننده نسبت به هدفش

8- عدم سازش با پيشنهادهاى انحرافى

9- سرعت تأثير در افكار عمومى

10- بررسى ايمان آورندگان و اين كه از چه قشرى هستند؟!

به راستى اگر ما اين مسائل دهگانه را درباره هر مدّعى مورد بررسى دقيق قرار دهيم و از آن پرونده دقيقى بسازيم صدق و كذب او را به راحتى مى توانيم دريابيم.

* * *

با توجه به آنچه در بالا گفته شد به بررسى بسيار فشرده اى درباره مسائل فوق در مورد شخص پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) مى پردازيم، هر چند شرح آنها نياز به تأليف كتاب هاى متعدّدى دارد.

1- آنچه از خصوصيّات اخلاقى پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) در خلال فعاليت هاى اجتماعيش طبق تواريخى كه دوست و دشمن نوشته اند بر ما مسلّم است، اين است كه او آن قدر پاك و درست كار بود كه حتّى در عصر جاهليّت او را امين لقب داده بودند، تاريخ مى گويد: هنگامى كه مى خواست به مدينه هجرت كند، على(عليه السلام) را مأمور كرد كه بعد از او امانت هاى مردم را به آنها بسپارد.

شجاعت و استقامت و حسن خلق، و سعه صدر، و جوانمردى و گذشت او را از خلال جنگ و صلح او مى توان به دست آورد، مخصوصاً فرمان عفو عمومى كه درباره مردم مكّه پس از فتح اين شهر و تسليم دشمنان خونخوار در برابر اسلام صادر كرد سند زنده اى بر اين امر است.